Voedselbossen
Introductie op voedselbossen
Een voedselbos is een ecosysteem dat door de mens is ontworpen naar het voorbeeld van een natuurlijk bos met een grote verscheidenheid aan (doorgaans meerjarige) planten in verschillende lagen en met als hoofddoel het produceren van voedsel. Het is de meest extensieve vorm van agroforestry en verschilt van een ‘gewoon’ bos in de zin dat er geoogst, geplant en verstoord wordt.
Om voldoende licht te laten doordringen in het voedselbos, zijn randen en een meer open vegetatie belangrijk. Een voedselbos ontstaat ook niet van vandaag op morgen maar groeit in verschillende fases (successie). Meer nog dan bij klassieke agroforestrysystemen worden, naast voedselproductie, enkele belangrijke ecosysteemdiensten geleverd. Denk hierbij aan koolstofopslag, waterberging en (agro-)biodiversiteit. Daarnaast is er dikwijls een sociaal aspect. Hét voedselbos bestaat natuurlijk niet: elke voedselbosboer zal zijn of haar eigen accenten leggen. Een voedselbos tracht meestal als quasi gesloten systeem te opereren: uiteraard wordt er geoogst, maar meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen en andere externe inputs worden dikwijls geweerd. Stikstofbindende soorten zoals gewone els (Alnus glutinosa), erwtenstruik (Caragana arborescens) en olijfwilg (Elaeagnus umbellata) worden vaak ingezet als natuurlijke stikstofleveranciers.
Voedselbossen zijn aan een opmars bezig in Vlaanderen. Maar zoals dat vaak gaat met pioniers en met “nieuwe” landgebruiksvormen, moeten deze nog een plek weten te veroveren binnen het beleidskader, wet- en regelgeving. Hier alvast een stand van zaken: Voedselbossen binnen de huidige Vlaamse beleidscontext: een situatieschets anno 2023.
Door de veelheid aan producten en het (schijnbaar) chaotische landgebruik in vergelijking met een monocultuur, zijn arbeid, oogst en afzet een uitdaging. Langs de andere kant biedt de grote diversiteit ook een weerbaarheid tegen externe factoren. Late nachtvorst die de kiwibes-bloesems vernietigt zal in een voedselbos andere implicaties hebben dan in een systeem met enkel kiwibes.
Binnen het VLAIO project Agroforestry 2025 wordt een action lab opgericht waarin de actuele opportuniteiten en knelpunten van voedselbossen in kaart gebracht worden. Hierbij onderzoeken we of voedselbossen deel kunnen uitmaken van breed gedragen en efficiënte agroforestry systemen en focussen we op haalbare en rendabele financierings- en verdienmodellen. We zien voedselbossen hier als volwaardig landbouwsysteem – projecten in de hobbysfeer worden niet meegenomen.
De Operationele Groep FoodForward is een partnerschap tussen landbouwers, onderzoekers en andere facilitators. De focus ligt op voedselbossen als inspirerend en innovatief verdienmodel dat een breed gamma aan ecosysteemdiensten binnen een landbouwcontext kan genereren. Hieruit vloeiden een rijk Draaiboek Voedselbossen in de Vlaamse landbouwcontext en een Factsheet kosten-batenanalyse Voedselbossen waar kosten en baten inzichtelijk worden gemaakt aan de hand van een fictief, maar op de realiteit gebaseerde voedselboscase.
Dankzij het Farmlife project kan je een virtuele kijk nemen bij twee diverse voedselbossen: De Woudezel en Eetbos Deinze. Het ene is al meer dan tien jaar onderweg, het andere nog in volle opstart, maar beide voedselbosboeren zijn even gepassioneerd.
