Activiteit | Inspirerend verhaal | Projectnieuws FoodForward blikt terug: rondleiding voedselbos De Woudezel
Op 16 mei waren we te gast bij Diderik van De Woudezel. De Woudezel is een voedselbos waar voedsel geproduceerd wordt, maar ook een plek om te genieten, bij te leren en te ontdekken. Hier vind je een scala aan heerlijke bessen, noten en blaadjes, maar worden ook educatieve rondleidingen en workshops georganiseerd, waarbij bezoekers de kans krijgen meer te leren over dit duurzaam productiesysteem.
Het bezoek kaderde in het project FoodForward, een Operationele Groep waar onderzoekers en voedselbosboeren samen inzoomen op het brede concept voedselbossen.
Een voedselbos is een complex agroforestry-systeem ontworpen volgens permacultuurprincipes, waarbij de nadruk ligt op natuurlijke ecosystemen en duurzaamheid. De bomen en struiken dienen niet alleen als voedselbron voor mens en dier, maar ook als beschutting voor insecten, vogels en andere dieren die het ecosysteem in stand houden. Op deze manier wordt het voedselbos een levendige en veerkrachtige omgeving. Hét voedselbos bestaat niet, elk voedselbos is anders en evolueert constant. Licht is een beperkende factor voor plantengroei in ‘gewone bossen’, daarom is een dynamiek van verstoring door dunning en kap belangrijk in een voedselbos. Sommige houden daarom ook meer van de term ‘voedselrandbos’, omdat de gelaagde randen ideaal zijn om in meerdere lagen productie te kennen.
Diderik licht ons alvast enthousiast zijn visie toe, én hoe hij zijn brood verdient. Als pionier die al meer dan tien jaar aan de slag is, kan hij rekenen op een productief systeem. Op zijn lauweren rusten zit er echter niet in. Een voedselbos is continu in evolutie door natuurlijke successie en eigen ingrepen (oogst en aanplant). Diderik wijst op het belang van mee te werken met de natuur en noemt arbeid in het voedselbos een vorm van 'zachte landbouw'. Arbeid is essentieel, maar op het juiste moment en niet meer dan nodig. Overmatige kruidgroei rond nieuwe aanplanten wordt afgebroken en platgelegd, met een minimale inspanning. Zowel het uittrekken als het maaien van bv. brandnetels of fluitekruid zou een minder gewenst of zelfs tegengesteld effect kunnen hebben. Distels in het gras ziet Diderik als kompanen die compacte grond helpen losmaken en die vanzelf verdwijnen door roestschimmels nadat ze hun functie vervuld hebben (na zo’n 7 à 10 jaar). Wanneer de grasmat vervilt kan er ook gemakkelijker in geplant worden. Op de Woudezel worden stekken van bessenstruiken hier rechtstreeks in de grond gestoken, klaar om te wortelen en zonder extra inputs uit te groeien tot robuuste planten.
De verhoudingen tussen de inkomsten fluctueren constant in de tijd, maar grofweg is één derde afkomstig afkomstig uit educatie, zoals rondleidingen op maat, lezingen en workshops, één derde uit de verkoop van allerhande plantgoed uit eigen voedselboskwekerij, en één derde uit de verkoop van voedsel en verwerkte producten.
In de week dat wij langskomen, staat er elke dag een rondleiding gepland, wat weliswaar behoorlijk intensief is. Elke rondleiding is anders en op maat van de bezoekers, en Diderik is een vat vol kennis. Deze kennis gebruikt hij onder meer om bijzondere soorten te vermeerderen. Door de populariteit van voedselbossen, maar zeker ook voor particulieren, is hier momenteel een hoge vraag naar. De opzet van de kwekerij is niet zo conventioneel. In een zone waar de natuur min of meer haar gang kan gaan, worden bijvoorbeeld jaarlijks onderstammen van soorten als zoete kers (Prunus avium) gehaald die al voldoende ontwikkeld zijn. Deze worden dan geënt met enthout afkomstig van andere Prunus soorten (kers, abrikoos, kerspruim, amandel,…) in het voedselbos. Plantgoed allerhande wordt verkocht op markten en ter plaatse, vaak aansluitend op rondleidingen. Specialere soorten zoals kaki, paw paw, grootvruchtige meidoorn, speciale moerbeien maar ook walnoten en hazelaars zijn in het gamma te vinden.
Op vlak van voeding wordt voornamelijk kleinfruit verkocht. Naast de grootste poel op het terrein staan enkele erg productieve struiken blauwe bes. Dit is geen evidente soort gezien deze zure grond prefereert, waarvoor in conventionele systemen turf van heinde en ver aangevoerd wordt, een ecologisch onduurzame praktijk. Doordat hier de grond in de winter vaak onder water staat en er daardoor een periodiek zuurstofgebrek is, verzuurt de grond hier op een natuurlijke manier. Het resultaat zijn rijkbloeiende blauwe bessen, die op het moment van ons bezoek druk door hommels bezocht worden. De poel produceert ook grote hoeveelheden kroos, het gedroomde kippenvoer dat meer eiwitten bevat dan soja. Aan de randen groeien soorten als lisdodde, zwanebloem, egelskop, kalmoes en waterweegbree. Deze bevatten zetmeelrijke wortelstokken die geoogst kunnen worden als het water zakt in de zomer en een alternatief zijn voor bv. aardappelen.
Naast blauwe bes, behoren ook framboos, rode bes en de minder bekende peerlijsterbes, honingbes, meelbes en elsbes tot het gamma. Het voedselbos bestaat uit verschillende zones, van een zone waar niets gedaan wordt, tot een wilder gedeelte waar wel geoogst wordt, tot een rijenteeltsysteem. Hier wordt bv. rode bes gecombineerd met kers, een combinatie die goed blijkt te werken. De bessen gedijen goed in een halfschaduwsysteem, en de rijenteelt vereenvoudigt de pluk. Diderik geeft nog mee dat late rassen minder gevoelig zijn aan vogelvraat. Sindskort heeft Diderik een koeling, medegefinancierd dankzij VLIF-steun, essentieel om de oogst te kunnen bewaren. De bessen die niet vers verkocht worden, worden later als verwerkte producten (confituren, ingelegde producten, sap,…) verkocht. Soms komt het er ook op aan om creatief te zijn: hazelnoten worden onrijpe geoogst om knaagdieren voor te zijn, en als zoete broodjes verkocht onder de noemer ‘lamsnootjes’.
Een rondleiding in een voedselbos, en zelfs binnen hetzelfde voedselbos is steeds anders. Wel biedt het steeds inspiratie voor een model dat illustreert hoe landbouw en natuur in harmonie kunnen samenwerken.
Blijf op de hoogte van de activiteiten in De Woudezel door de Facebookpagina te volgen. Een volgende keer is FoodForward te gast bij boer Lieven van bioboerderij Het Polderveld: noteer alvast 14 september (voormiddag) in je agenda.
