Nieuws | Partner nieuws | Projectnieuws Voedselbossen in het Vlaamse en Nederlandse beleid

Voedselbossen worden steeds populairder. Heel verwonderlijk is dat niet, want ze beloven immers natuurwaarden en voedselproductie in één totaalpakket samen te brengen! Doordat het echter nog een relatief jong landgebruik is, verkeren ze nog in een niche in Vlaanderen en Nederland. Onze medewerker Annelies Loos kroop in haar pen voor het magazine Permacultuur en vatte, samen met Chantal Van Genderen, het huidige beleidskader bondig samen voor Vlaanderen en Nederland.

De operationele groep FoodForward wil voedselbossystemen voorbij hype en niche tillen en onderzoekt, samen met pionier-landbouwers, hoe voedselbossen op een realistische manier als alternatief verdienmodel kunnen opgezet worden door professionele landbouwers. BOS+ kijkt hierbij voornamelijk naar de knelpunten in het beleid.

Voedselbossen in het Vlaamse beleid

Voedselbossen zijn in Vlaanderen een vrij recente landgebruiksvorm. Doordat zij in zoveel verschillende vormen en maten kunnen voorkomen en er geen algemeen aanvaarde definitie is, is het Vlaamse beleid nog niet sluitend. Afhankelijk van de uitgangssituatie en jouw ideale voedselbosvorm, -beheer en eventuele inkomstenmodel, heb je telkens met heel specifieke regelgeving te maken. Startende, maar ook doorgewinterde ‘voedselbossers’ struikelen regelmatig over wat mogelijk is in hun situatie, al dan niet met subsidies.

Voedselbossen verenigen voedselproductie met natuurwaarden, door ze te ontwerpen naar het voorbeeld van een natuurlijk bos en met een grote verscheidenheid aan planten. Daardoor rijst in Vlaanderen vaak de vraag of ze wettelijk gezien als bos of vorm van landbouw beschouwd worden. In realiteit komen beide gevallen voor.

Voedselbos

Als de aanplant van je voedselbos – juridisch gezien – als ‘bos’ beschouwd kan worden, is het Bosdecreet van toepassing en moeten die regels gevolgd worden. Beknopt samengevat streven die regels naar bosbeheer waarbij alle bosfuncties in evenwicht zijn en de ecologische waarde behouden of verbeterd wordt. Een ander gevolg is dat quasi alle acties in je (voedsel) bos een machtiging vereisen of beschreven staan in een door het Agentschap van Natuur en Bos goedgekeurd natuurbeheerplan (NBP). Oogsten kan als particulier wel, maar niet met commerciële doeleinden. Het houden van gedomesticeerde dieren vereist eveneens een toelating. Datzelfde decreet geldt uiteraard voor een bestaand bos dat je wil omvormen tot een voedselbos. Bepaalde ingrepen, zoals de aanplant van gecultiveerde fruitbomen, zouden in dat kader zelfs als ontbossing kunnen beschouwd worden.

Wil je beroep doen op de Vlaamse bebossingssubsidies, dan kan je enkel gebruik maken van inheemse soorten. Met een NBP type 2, een plan met natuurstreefbeelden op minimum 25% van de oppervlakte, kan je ook een beheersubsidie krijgen. Bovenstaande in acht genomen, is het binnen het huidige beleidskader aan te raden om nieuwe voedselbossen zo aan te leggen dat ze niet als een bosdecreet-bos beschouwd worden. Bestaande bossen omvormen naar voedselbossen ligt juridisch zeer moeilijk.

Voedselbos als (bos)landbouwsysteem

Een voedselbos kan je ook zien als een ver doorgedreven vorm van agroforestry. Registratie van de aanplant als agroforestry bij het Departement Landbouw en Visserij zorgt voor een uitsluiting van het bosdecreet, wat meer vrijheidsgraden biedt. ‘Actieve landbouwers’ die starten met agroforestry kunnen een eenmalige aanplantsubsidie ontvangen. Je bent hierbij wel gebonden aan een aantal voorwaarden, zoals een minimumoppervlakte (0,5 ha) en maximaal 200 bomen/ha (gemotiveerde afwijking kan). Tussen de bomen moet minstens tien jaar lang een landbouwteelt gebeuren.

De registratie als agroforestry met permacultuur en/of kleinfruit als teeltcode in de verzamelaanvraag, zorgt voor een houvast voor landbouwers om voedselbossen te laten passen binnen het bestaande beleidskader. De eerste, dergelijke registraties van voedselbossen, zijn ondertussen gebeurd en uiteraard zijn er nog vragen en onduidelijkheden, maar de wil bestaat om voedselbossen binnen de bestaande landbouwadministratie een plaats te geven. BOS+ en het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek trachten hierbij als intermediair op te treden en hinderpalen aan te kaarten. Met een nieuwe voorwaarde (vanaf 2023) die stelt dat enkel ‘actieve landbouwers’ recht hebben op de aanplantsubsidie, kunnen hobbyisten daar geen aanspraak meer op maken. Officiële registratie als agroforestry blijft wel gewoon mogelijk – onder de overige voorwaarden. Meer info en begeleiding bij het aanvragen van de subsidie vind je hier.

Ook fruitboomgaarden, lijnbeplantingen en houtkanten vallen buiten het Bosdecreet. Het blijft wel opletten geblazen dat beplantingen qua uitzicht zo identificeerbaar blijven en niet evolueren tot een bosdecreet-bos. Voor houtkanten en andere kleine landschapselementen kan je via een beheerovereenkomst subsidies ontvangen van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM). Ook hiervoor zijn er specifieke voorwaarden. Hoewel de aanvraag complex en tijdrovend kan zijn, kan je door VLM wel van aanvraag tot uitvoering begeleid worden.

Andere relevante beleidspunten

Dit is slechts een introductie rond Vlaams beleid met impact op voedselbossen. Andere relevante wetgeving omvatten het Veldwetboek, Natuurdecreet, Onroerenderfgoeddecreet, wetgeving rond voedselveiligheid en de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening. Die bepalen onder andere of het verboden of vergunningsplichtig is om bomen of bos aan te planten, afhankelijk van de bestemming en het beschermingsstatuut van een perceel. Ook de Pachtwet is van belang als je grond overneemt van een andere pachter, je zelf wilt gaan pachten of je eigen grond terug in gebruik wilt nemen. Een uitgebreidere situatieschets met de stand van zaken in 2023 vind je hier.

Voedselbossen en het Nederlandse beleid

Ook in Nederland zijn voedselbossen een nieuw fenomeen voor beleid en regelgeving. Afhankelijk van de gemeente (soms zelfs van specifieke ambtenaren) en de visie op natuur en landbouw, participatie, Europees landbouwbeleid en maatschappelijke vraagstukken biedt de ene gemeente meer mogelijkheden dan de andere. Wanneer je een nieuw voedselbos wilt starten, is het zinvol om te kijken of er al andere projecten in de gemeente zijn.

Ook in Nederland is het een gepuzzel welke bestemming een voedselbos krijgt: bos, natuur of landbouw. Een combinatie hiervan is nieuw, dus daar kun je actief een dialoog over aangaan. Via ruimtelijkeplannen.nl kun je de huidige bestemming van het perceel terugvinden. Mogelijk is een herziening of omgevingsvergunning nodig voordat je kunt beginnen. Ook spelen archeologische vondsten op sommige locaties een rol, en cultuurhistorische waarden zoals grasland of het open karakter van het landschap. Om die reden is het niet overal in Nederland mogelijk om voedselbossen aan te leggen. Andere plekken, zoals bijvoorbeeld de provincie Brabant, zijn juist erg vooruitstrevend op dit gebied. Belangrijk is om op tijd met je gemeente in gesprek te gaan en dit gesprek heel goed voor te bereiden.

Op greendealvoedselbossen.nl vind je veel informatie, factsheets en handleidingen om je gesprek met de gemeente makkelijker te maken. Er circuleren nog wel demotiverende verhalen over onwillende ambtenaren en projecten die voortijdig zijn gestrand – vaak ook nog uit de vroegste pioniersfase. Nog steeds is niet alles overal mogelijk, maar de situatie is aanzienlijk verbeterd, nu voedselbossen meer bekendheid hebben en aansprekende voorbeelden een duidelijker beeld geven. De werkgroep agroforestrynetwerk.nl onderzoekt en verzamelt praktijkvoorbeelden en inventariseert uitdagingen vanuit het bredere perspectief van landbouw met bomen, waar ook voedselbossen een onderdeel van zijn. Hier vind je onder andere een groeiende kennisbank, met onder meer informatie over wet- en regelgeving, maar ook over subsidiemogelijkheden voor bijvoorbeeld landbouwbedrijven die willen omschakelen naar agroforestry (Brabantse Milieufederatie).

Bron

Dit artikel is op 21/03/2023 in nummer 30 van het Permacultuur Magazine gepubliceerd. Auteur: Annelies Loos en Chantal Van Genderen; fotograaf: Consortium Agroforestry Vlaanderen, Laurens en Chantal Van Genderen. www.permacultuur-magazine.eu