Informatiefiche Agroforestry: wat en waarom?

22/02/2021

Agroforestry in alle vormen en maten

Agroforestry of boslandbouw is een landbouwsysteem waarbij de teelt van bomen of struiken doelbewust gecombineerd wordt met die van een landbouwgewas of het houden van landbouwdieren op eenzelfde perceel. Op die manier worden vaak nieuwe producten en/of diensten gecreëerd.

Agroforestry wordt op verschillende manieren gedefinieerd. Een paar voorbeelden:

  • Eén van de eerste en nog steeds vaak geciteerde internationale definities, beschrijft agroforestry als “het betelen van de bodem met een simultane of sequentiële (afwisselend in de tijd) associatie van bomen en gewassen of dieren voor het bekomen van producten en diensten die nuttig zijn voor de mens” (Torquebiau, 2000).
  • In het Bosdecreet (Vlaanderen) wordt agroforestry beschreven als “systemen voor grondgebruik waarbij de teelt van bomen wordt gecombineerd met landbouw op dezelfde grond, toegepast op een officieel geregistreerd perceel landbouwgrond.”
  • In de praktijkgids landbouw en natuur van het Departement Landbouw en Visserij staat agroforestry omschreven als “een landbouwsysteem waarbij het telen van bomen gecombineerd wordt met tussenteelten van een- of meerjarige landbouwgewassen of graasweide op hetzelfde perceel.”

Agroforestry bestaat in vele vormen en maten. Vaak zijn ze niet zomaar als een duidelijk ‘type’ af te bakenen of te onderscheiden van andere varianten, of gaat het om mengvormen. Toch is het belangrijk in zekere mate een typologie te definiëren, omdat vele zaken (beheer, impact op omgeving, economie, regelgeving, …) afhangen van het specifieke systeem waarbinnen men werkt. Vaak worden hierbij een vijftal grote types onderscheiden:

  • Bomen/struiken in combinatie met een akkerbouw- of tuinbouwgewas (silviculturele systemen);
  • Bomen/struiken in combinatie met het houden van landbouwdieren (silvopastorale systemen);
  • Houtkanten, windsingels en bufferstroken, al dan niet langs oevers;
  • Voedselbossen (meerlagig agroforestry systeem ontworpen naar het voorbeeld van een natuurlijk bos(rand)ecosysteem);
  • ‘Homegardens’, of het combineren van bomen en voedselproductie in een woonomgeving.

Op deze website, vind je met name informatie over silviculturele systemen, silvopastorale systemen en voedselbossen.

Binnen elk van deze groepen zelf kan de verscheidenheid nog zeer groot zijn. De verschillende mogelijkheden voor opstelling van de bomen op het perceel, de variatie in het aantal bomen en boomsoorten, etc. Het uitzicht van boslandbouwpercelen kan dus zeer divers zijn.

Bekendere agroforestry uitzichten, al langer aanwezig in het landschap, zijn grazende dieren in hoogstamfruitboomgaarden of rijen knotwilgen langs akkers of weides.

Traditionele landschappen zijn vaak ook een vorm van agroforestry: populierenweides zoals op deze foto, maar ook fruitboomgaarden, houtkanten, knotwilgenrijen, ...
Traditionele landschappen zijn vaak ook een vorm van agroforestry: populierenweides zoals op deze foto, maar ook fruitboomgaarden, houtkanten, knotwilgenrijen, ...


Op vele plaatsen verdwenen de bomen echter geleidelijk aan uit het landbouwlandschap. Het opdrijven van de productie van landbouwgewassen, het toenemend gebruik van prikkeldraad en vooral de mechanisatie van de landbouw zorgen ervoor dat er geen ruimte was voor bomen op landbouwgrond.

Recent is er een hernieuwde interesse voor het planten van bomen of struiken op landbouwpercelen. De aanplant gebeurt beredeneerd en met specifieke doelstellingen. Zodoende vond agroforestry of boslandbouw gaandeweg ook een plek in de Europese en Vlaamse wetgeving en het beleid. De erkenning als een specifiek teeltsysteem, maakt het ook mogelijk regelgeving op maat te maken. Meer daarover in de kennisfiche rond wetgeving.

De nieuwe interesse, doelstellingen en visies leiden tot nieuwe landschapsbeelden.

Alley cropping (bomenrijen afgewisseld met brede stroken gewas) is een moderne vorm van agroforestry.
Alley cropping (bomenrijen afgewisseld met brede stroken gewas) is een moderne vorm van agroforestry.


Deze opstelling van langgerekte evenwijdige bomenrijen doorheen een akker, wordt ‘alley cropping’ genoemd (strokenteelt). Voor bomen in combinatie met een akkerbouwgewas lijkt dit meest interessant, omdat via een beredeneerde opstelling de mechanische bewerkingen van het landbouwgewas het meest efficiënt kunnen blijven doorgaan.

Agroforestry: welke meerwaarde?

De hernieuwde interesse vindt zijn oorsprong in een globale zoektocht naar productieve(re) en tegelijk duurzame(re) vormen van landgebruik en via de aandacht voor ecosysteemdiensten.

Een stijgende wereldbevolking met vraag naar voedsel en materiaal (zoals hout), terwijl de concurrentie voor grond groot is, leidt tot een zoektocht naar productievere systemen. Omwille van een groter en efficiënter gebruik van natuurlijke hulpbronnen, wordt vastgesteld dat agroforestry systemen een grotere biomassaproductie per oppervlakte eenheid kunnen opleveren in vergelijking met reinteelten van een landbouwgewas of bomenaanplanting. Door bomen en gewassen met een verschillend groeiseizoen en verschillende worteldiepte te combineren kunnen meer zonlicht, water en voedingsstoffen productief gebruikt worden.

Het concept ecosysteemdiensten verwijst naar diensten geleverd door een ecosysteem, nuttig voor de mens. Zo ook kan de aanwezigheid van bomen en struiken, als onderdeel van een teeltsysteem, bijdragen aan een hogere levering van dergelijke ecosysteemdiensten in het landbouwlandschap. Praktijkervaring en onderzoek toont veelvuldig aan dat bomen(rijen) erosie kunnen tegengaan, het koolstofgehalte van percelen opkrikken, uitspoelende nutriënten deels opvangen en kansen bieden voor (nuttige) biodiversiteit. De schaduw die ze werpen is in bepaalde omstandigheden niet wenselijk, maar in extremer warme en droge periodes zeer welkom voor landbouwdieren. Bomen of struiken breken de wind en het microklimaat reduceert ook temperatuursextremen voor landbouwgewassen. Wil je meer te weten komen over hoe agroforestry precies werkt en welke effecten je kan verwachten? Lees dan zeker deze fiche over de invloed van agroforestry op tal van ecosysteemdiensten.

Naast deze globale, eerder maatschappelijke en ecologische drijfveren voor de van agroforestry, heeft elke landbouwer in zijn of bedrijfsspecifieke situatie natuurlijk de eerder contextspecifieke en persoonlijke redenen om met boslandbouw aan de slag te gaan. Zie hiervoor bijvoorbeeld ook de kennisfiche(s) rond economische aspecten.