Informatiefiche Kosten voor aanleg en beheer van een agroforestry systeem

Bij het opzetten van een agroforestry project is een correcte inschatting van de te verwachten kosten erg belangrijk. Doorgaans betreft de voornaamste kost de een eenmalige investering bij het planten van de bomen of struiken. Andere kosten zijn eerder gerelateerd aan het beheer en onderhoud van de bomen en bomenrijen. Naast de directe financiële kosten voor plantgoed, materiaal of uitbesteed werk, zijn er ook de eerder onrechtstreekse kosten gerelateerd aan eigen arbeidstijd. In deze fiche brengen we een inschatting van de verschillende kostenposten. Let wel: voor de aanplant, en in de toekomst wellicht ook voor het onderhoud, kan beroep gedaan op diverse steunmaatregelen, waaronder de boslandbouwsubsidie. Daarmee kan een aanzienlijk deel van de initiële investeringskosten gerecupereerd worden.

Investeringskost bij aanleg

Voor de aanplant is enerzijds plantgoed en anderzijds materiaal zoals steunpalen, bindband en boombescherming nodig.

De kostprijs van plantgoed is afhankelijk van boomsoort maar vooral ook van het gewenst formaat en de keuze tussen plantgoed met blote wortel of bomen met wortelkluit. Veredelde soorten met specifieke eigenschappen of kenmerken zijn duurder. Onderstaande tabel geeft ter indicatie een ruwe schatting van prijzen, maar het is belangrijk goed te informeren naar de kostprijs van het specifiek gewenste plantgoed. Het betreft prijzen voor bomen zonder wortelkluit en opgedeeld in verschillende types. Bosgoed zijn boompjes die nog maar 2 à 3 jaar oud en ongeveer 80 tot 120 cm hoog zijn. Spillen zijn bomen met maat 150/175 die reeds een rechtopgaande scheut zonder veel zijtakken hebben. Deze bomen zijn reeds gesnoeid, waardoor de uitgangssituatie voor de vorming van een kwaliteitsvolle stam beter is. Maat 8/10 zijn bomen met een stamomtrek (gemeten op 1m hoogte) van 8 à 10 cm. Poten, zoals vooral voor populieren of wilg wordt aangekocht, zijn te zien als bomen zonder wortelstelsel.

Kostenraming voor bomen zonder wortelkluit, opgedeeld in verschillende types plantgoed

In een tweede tabel hieronder verder opgesplitst voor een aantal typische boomsoorten.

Kostenraming opgesplitst per boomsoort

Ter bescherming van bomen tegen hevige wind kunnen steunpalen voorzien worden. Dit kunnen lange palen zijn of kniepalen. Afhankelijk van lengte, houtsoort en behandeling varieert de prijs over het algemeen tussen 2 en 20 euro per paal. Via boomband worden boom en steunpaal verbonden. Boomband kan geschat worden op 15 à 25 euro voor een rol van 20m, waarbij ongeveer 1m nodig is per boom.

Er zijn verschillende mogelijkheden voor boombescherming, afhankelijk van aanwezig wild of vee. Voor wild zijn er netjes of kokers in verschillende vormen en maten. Voor sommige types is een steunstaak nodig ter goede bevestiging en om de bescherming op zijn plaats te houden. Prijzen voor boomnetjes bevinden zich in grootteorde van 1 à 2 euro per boom, idem voor eventueel bijhorende steunstaken. Voor boombescherming van het type kokers kan de prijs net iets hoger liggen tot 3 à 5 euro per stuk. Stevigere boombescherming kan nodig zijn wanneer de bomen in een graasweide staan, afhankelijk van het aanwezige vee, waarbij dus ook de kostprijs hoger kan zijn. Tips over boombescherming zijn onder andere te vinden op de website van de Nationale Boomgaardenstichting vzw (Boombescherming (boomgaardenstichting.be) en op deze website onder het thema “silvopastoraal”.

Arbeidstijd is moeilijker in te schatten. Volgens het Nederlandse Normenboek Natuur, Bos en Landschap (Versie 2018) kost het graven van een plantgat (diameter 40 à 50 cm) en het eigenlijke planten 7 à 12 minuten tijd per boom, of dus 4 à 7 euro per boom. Uit eigen ervaring schatten wij voor de aanplant van hoogstambomen (graven plantgat, planten met steunstaak) ongeveer 15 à 30 minuten werk per boom, afhankelijk van het formaat en de aanwezigheid van een kluit. Het planten van kleinere bomen, plantsoen met maat 125/150 of 150/175, vraagt minder tijd.

Afhankelijk van de grootte van het plantsoen en het aantal plantgaten dat gegraven moet worden, kan het handig zijn om een verreiker met grondboor of een kraantje te huren. Rekening houdend met levering en ophaalkost, benzine, etc. kan dit al snel tot een bedrag van 500 euro/dag komen. Het graven met een spade voorkomt dergelijke factuur, maar is tijds- en arbeidsintensiever.

Voor de aanplant kan de boslandbouwsubsidie aangevraagd worden. Bij goedkeuring kan hiermee tot 80% van de kosten (plantgoed, boombeschermingsmateriaal en arbeid) teruggekregen worden. De terugbetaling gebeurt op basis van in te dienen facturen. Indien de landbouwer de arbeid niet uitbesteed, maar zelf uitvoert en daar dus geen factuur van heeft, dan voorziet de subsidie voor de arbeid een standaardbedrag van 200 euro per hectare. Meer informatie over de boslandbouwsubsidie is te vinden op de fiche ‘Aanplantsubsidie voor boslandbouwsystemen’ van het Departement Landbouw & Visserij.

Inboeten

Het kan zijn dat niet alle bomen de aanplant goed doorkomen. Gewoonlijk slaat 90% van de bomen wel aan, maar een deel kan dus uitvallen. Een langdurige droogte kort na de aanplant kan extra problemen veroorzaken; een situatie die zich de laatste jaren steeds frequenter voordoet. een agroforestry systeem is het doorgaans belangrijk dat iedere boom kan uitgroeien tot een volwassen exemplaar (omwille van de lagere plantdichtheid) duz zal elk afgestorven exemplaar vervangen moeten worden. Hou er rekening mee het vervangen van enkele bomen dus nog wat extra arbeid en kosten kan opleveren. In Indien er een hoge uitval is (tientallen bomen), kan het interessant zijn om het inboeten door een aannemer te laten uitvoeren. De beschermings- en verstevigingsmaterialen kunnen bij inboeten normaal gezien grotendeels gerecupereerd worden.

Beheer en onderhoud van de bomen

Binnen een boslandbouwsysteem worden de bomen gewoonlijk gesnoeid. De aanpak hiervan varieert afhankelijk van de doelstelling van de bomen; zo is de snoei verschillend wanneer houtproductie wordt nagestreefd (mooi takvrije stam) dan wanneer fruitproductie voorop staat (maximale fruitopbrengst). Een concreet schema of tijdsbesteding valt dan ook moeilijk weer te geven, maar bij een groot aantal bomen kan hier toch behoorlijk wat arbeidstijd in kruipen. Afhankelijk van type snoei en frequentie kan zeer ruwweg gerekend worden met 3 tot 10 minuten per boom.

Ook is materiaal nodig: een snoeischaar, een trekzaag voor dikkere takken en eventueel een telescopische stokzaag voor takken op grotere hoogte. Prijzen voor dit materiaal liggen sterk uiteen naargelang merk en kwaliteit. Als grootteorde kan voor een manuele snoeischaar gerekend worden op 15 - 70 euro, voor een trekzaag: 15 – 150 euro en voor een telescopische stokzaag: 100 – 300 euro.

De boomversteviging en wildbescherming moet ook in het oog gehouden worden. Bij beschadigingen kan het nodig zijn dit te vervangen. Na enkele groeiseizoenen kan dit best verwijderd worden om stamschade te voorkomen.

Beheer en onderhoud van de boomstroken

In akkers wordt door de aanplanting van bomenrijen een moeilijk bewerkbare boomstrook (vaak minimaal 2 meter breed) gecreëerd. Gezien de aanwezigheid van de bomen middenin, is deze grond moeilijker bewerkbaar., met het risico dat ongewenste onkruidvegetatie (distels, bramen, reuzenberenklauw…) zich vestigt. Het is aangewezen de grond te bedekken. Meestal gebeurt dit door inzaai van een gras-klaver mengsel. Maaien komt dan op de agenda te staan. Vaak wordt hiervoor een bosmaaier gebruikt. Qua prijsindicatie komt een bosmaaier op 250 – 1500 euro. Qua tijd kan gerekend worden met 30 minuten per 100m boomstrook (2m brede strook).

Uiteraard kan geëxperimenteerd worden met allerlei andere tussenteelten, wat mogelijks de productie maar ook de arbeidstijd kan opdrijven. Meer info onder de fiche “aanleg en beheer van de strook onder de bomen”.