Informatiefiche Bomen en drainage(buizen)

Bomen kunnen vaak een positieve invloed hebben op de drainage van overtollig water op landbouwpercelen door evapotranspiratie van de bomen tijdens het groeiseizoen, de verhoging van organische stof in de bodem en porositeit zal ook een betere waterbergings- en –afvoercapaciteit creëren. Deze techniek werd van oudsher vaak toegepast om zo bepaalde percelen natuurlijk te draineren. Maar anderzijds kan het feit dat bomen en drainage niet altijd goed samengaan net ook een struikelblok vormen voor landbouwers om agroforestry op het bedrijf te introduceren. Vermits heel wat landbouwpercelen in Vlaanderen gedraineerd zijn, is het belangrijk om een goed inzicht te krijgen in de interactie tussen boomwortels en drainagebuizen.

Wat is er aan de hand?

Er doen heel wat verhalen de ronde over drainages die verstopt geraken en die bij nazicht vol blijken te zitten met boomwortels. Vaak zijn dat verhalen van “horen zeggen” en is de oorsprong van het verhaal niet meer te achterhalen. Maar ook in de wetenschappelijke literatuur vindt men beschrijvingen van drainages die moesten opgegraven worden omdat ze door boomwortels onbruikbaar waren geworden. De verklaring ligt eenvoudigweg in het feit dat wortels steeds op zoek zijn naar water , lucht en voedingsstoffen en dat ze dat zoeken waar dit het makkelijkst te vinden is. Een drainagebuis kan in de zomer soms de laatste plek zijn waar nog vlot beschikbaar water te vinden is. De boom zal er dan zijn haarworteltjes insturen en later eventueel een volwaardige wortel. Als die begint te vertakken heeft men binnen de kortste keren een verstopping.

Voor eenjarige planten zoals de meeste van onze akkerbouwgewassen of (weide)gras is dat niet echt een probleem omdat de wortels daarvan niet lang genoeg zijn om de drainage te bereiken of niet de tijd hebben om de buizen te koloniseren. Voor bomen of meerjarige teelten of planten is dat natuurlijk een ander verhaal.

Vooral oudere systemen

Het is een feit dat het vooral de oudere drainagesystemen zijn van voor de jaren tachtig die problemen veroorzaken. Daar waar de drainagebuizen bestaan uit terracotta elementen die gewoon achter elkaar werden gelegd en waar de spleten dienen om het water te laten instromen, zijn zeer gevoelig voor verstopping door wortels. De modernere systemen met plastiek buizen die omkleed zijn met kokosvezels of kunststof matten, zijn minder gevoelig alhoewel ook hiermee al meldingen zijn van verstopping door boomwortels. De kleinste opening kan voldoende zijn om een wortel te laten ingroeien. Zeker na een aantal jaren als de kokosvezels verteerd zijn, kan dit fenomeen de kop opsteken. Verder is elke beschadiging een mogelijke toegang voor wortels. Het goed en regelmatig onderhouden van drainagesystemen is daarom erg belangrijk, zeker als er bomen in de buurt van de drainage staan. Anderzijds mag men hiermee ook niet overdrijven omdat de onderhoudswerkzaamheden net de oorzaak kunnen zijn van het ontstaan van schade aan de drainbuizen.

Grondsoort en waterstand

In wetenschappelijke studies is gebleken dat de worteldichtheid in de omgeving van drainagebuizen vaak dichter is dan verder van de buizen. Dit doet zich vooral voor in systemen die enkel tijdelijk water afvoeren. De drainbuizen zorgen dan in de drogere perioden voor extra zuurstof in de diepere grondlagen waardoor wortels beter kunnen groeien. In een bodem die voortdurend waterverzadigd is, zullen geen of weinig wortels groeien net omwille van het gebrek aan zuurstof. Een drainage die constant vol water zit, zal dus weinig risico lopen om door boomwortels te worden verstopt.

Opgelet met systemen waarbij de drainage ook wordt gebruikt om water in de bodem te infiltreren in drogere periodes. Daar zullen boomwortels bij uitstek door de irrigatie worden aangetrokken en naar de bron gaan zoeken met alle gevolgen van dien.

Hoe oplossen?

Dit is niet zo eenvoudig. Indien men bomen wenst aan te planten op een gedraineerd perceel kan men in de eerste plaats rekening proberen te houden met de ligging van de drainbuizen en de bomen zoveel mogelijk in de ruimte tussen de buizen planten. Indien dit niet kan of niet optimaal kan gebeuren, bijvoorbeeld omwille van de richting kan eventueel overwogen worden om daar waar de buizen de bomenrijen kruisen een niet-geperforeerd stuk buis te voorzien. Dit is natuurlijk best te doen bij het installeren van een nieuwe drainage. Bij een oude drainage is dit minder evident omdat men de buizen dan op verschillende plaatsen moet opgraven om de aanpassing aan te brengen. De drainage dieper leggen (als dat technisch mogelijk is) is niet echt een afdoende oplossing omdat boomwortels tot vele meters diep kunnen groeien als de bodem het toelaat. Het is precies op die grotere diepten dat de neiging om naar drainagebuizen toe te groeien het grootst zal zijn.

Er zijn ook heel wat boomsoorten waarmee er weinig of geen problemen worden gesignaleerd. Zo zijn de meeste fruitbomen onschadelijk voor drainages net zoals boomsoorten als beuk, berk en eik. Populier, wilg, esdoorn, els, es en plataan zijn dan weer eerder te mijden. Over notelaar is er geen eenduidigheid. Het is dus zaak van goed na te gaan welke boomsoort aangepast is aan de groeiplaats om mogelijke problemen te voorkomen.