Nieuws | Mededeling Voedselbossen in kaart gebracht
Door stijgende publieke bezorgdheid en bewustzijn omtrent klimaatverandering en biodiversiteitsverlies groeit de interesse in duurzame landbouwsystemen zoals onder andere voedselbossen. Een masterproef aan de UGent zette een eerste stap richting onderzoek naar het functioneren van voedselbossen als voedselproductiesystemen in de gematigde zone en zocht antwoorden op de volgende vragen. Wat is de situatie in Vlaanderen? Welke verschillende soorten voedselbossen zijn er? Wat zijn de drijfveren en doelstellingen van de beheerders? Hoe beheren ze hun voedselbos? Hebben ze een verdienmodel en hoe ziet dit eruit?
Auteur: Johanna Daems (student aan de UGent)
Promotoren: Prof. dr. ir. Kris Verheyen , Prof. dr. ir. Jan Mertens
Tutors: Lieke Moereels (MSc.), Dr. Ing. Jolien Bracke (ILVO) en Dr. Ir. Bert Reubens (ILVO)
Wat is een voedselbos?
Een voedselbos is een door de mens ontworpen systeem, naar voorbeeld van een natuurlijk jong bos met een grote verscheidenheid aan (vaak meerjarige en eetbare) plantensoorten in verschillende vegetatielagen, met als doel voedselproductie en natuurwaarde te verenigen in één systeem.
Voedselbossen worden verondersteld verantwoord en duurzaam voedsel te produceren in combinatie met het bevorderen van biodiversiteit en dit in een robuust, veerkrachtig systeem dat gebufferd is tegen extreme weersomstandigheden. Hiernaast zouden voedselbossen verschillende ecosysteemdiensten kunnen leveren zoals houtproductie, erosiebestrijding, waterinfiltratie, koolstofvastlegging, recreatie, natuurbeleving en natuureducatie. Ondanks de toenemende belangstelling voor aanleg en beheer van voedselbossen is er nog weinig wetenschappelijk onderbouwd onderzoek rond dit thema.
Situatie in Vlaanderen
Om een beeld te scheppen van de situatie van voedselbossen in Vlaanderen werden er eenentwintig voedselbossen in Vlaanderen bezocht. Hierbij werd informatie verzameld over visie, beheer, verdienmodel, bodem en vegetatie. Het aantal voedselbossen in Vlaanderen steeg sterk de laatste jaren; de helft van de bezochte voedselbossen werd opgericht tussen 2015 en 2020. Dertien van deze voedselbossen waren kleiner dan een halve hectare. De totale oppervlakte van alle bezochte voedselbossen samen was 17,8 hectare. De uitgangssituatie was voornamelijk akker, weiland of een combinatie van beide.
Uit dit onderzoek bleek veel variatie tussen de verschillende voedselbossen, zowel qua visie als vegetatie, bodem, beheer en verdienmodel. Een algemeen drijfveer voor de aanleg van een voedselbos was het zoeken naar een evenwicht tussen voedselproductie en natuur. Bij de bevraging werd de functie “ecosysteem en milieu” als belangrijkste functie van een voedselbos beschouwd waarbij het verhogen van biodiversiteitswaarde als belangrijkste onderdeel gezien werd. Hiernaast werd “beleving” als tweede belangrijkste functie gezien waarbij het voedselbos als plek dient om tot rust te komen en om mensen in contact te brengen met natuur. Productie werd over het algemeen als een minder belangrijke functie beschouwd.
Verdienmodel
Slechts twee van de vijftien beheerders, die het onderdeel van de bevraging rond hun verdienmodel beantwoordden, haalden een volledig inkomen uit het voedselbos. Deze inkomsten werden voornamelijk verworven uit het geven van rondleidingen en het organiseren van workshops. Een groot deel van de beheerders haalden geen inkomen uit hun voedselbos. Drie beheerders schatten dat ze meer dan 60 % van hun voedsel uit hun voedselbos haalden. Tien beheerders haalden volgens eigen schatting minder dan 10 % van hun eten uit hun voedselbos. De veronderstelling dat een voedselbos hoge opbrengsten kan leveren en weinig onderhoud vraagt, werd in deze studie niet bevestigd. Dit lijkt vooral te wijten aan het feit dat het hier nog om relatief jonge voedselbossen gaat, waarvan de aangeplante bomen en struiken nog niet in volle productie zijn of waar de intentie tot rendabiliteit bij de beheerders (nog) niet aanwezig was.
Verder onderzoek
Vanuit deze studie lijkt het interessant om verder onderzoek te doen naar voedselbossen, hun opbrengstpotentieel en rendabiliteit. Hiernaast kan onderzoek naar de andere voordelen die voedselbossen te bieden hebben zoals hun potentieel tot het verhogen van biodiversiteitswaarde interessant zijn
Zo kunnen voedselbossen een belangrijke rol vervullen als soortenrijke eilanden die een verrijking van ons landschap vormen en mensen dichter bij de natuur brengen. Belangrijk hierbij blijft dat de toegepaste soorten geen bedreiging voor de biodiversiteit en ecosystemen vormen, zoals potentieel invasieve exoten.