Informatiefiche FAQtsheet 2: Hoe een voedselbos opstarten in agrarisch gebied in Vlaanderen?

Deze FAQtsheet is geschreven door Sarah Carton en is ontwikkeld in het kader van het Interreg-project CAMBIUM. Daphne Ruigrok en Tuur Jena van het Agentschap Landbouw en Zeevisserij hebben de inhoud gecontroleerd. Liever onderstaande tekst lezen in een document? Klik dan op: FAQtsheet 2

Inleiding

Bomen zijn welkom, maar niet zomaar overal. De Vlaamse wet- en regelgeving leert ons dat de aanplant van bomen gepland, doordacht en afgestemd dient te gebeuren. Je zult dus met een aantal belangrijke zaken rekening dienen te houden vooraleer je een voedselbos mag opstarten in agrarisch gebied. Dit geldt niet enkel voor het planten van bomen, maar ook voor de verkoop van producten uit je voedselbos. We zetten hier de belangrijkste spelregels en veel gestelde vragen op een rij.

Hoe kan ik het bestemmingsgebied van mijn perceel opzoeken?

Om te weten of je bomen mag planten, is de eerste stap om te controleren welk bestemmingsgebied je perceel of percelen hebben. Hiervoor kun je je perceel opzoeken in Geopunt | Digitaal Vlaanderen. Ga naar de website, zoom in op je perceel en klik op je perceel. Als het goed is, zie je nu in het linker zijpaneel informatie over het kadastraal perceelnummer (check of dit klopt).

Klik nu op het icoon ‘kaartlagen’ rechtsonder het scherm. Een pop-up verschijnt en daar kun je in de zoekbalk ‘gewestplan’ intypen. Vink vervolgens ‘Gewestplan’ aan. De kaart toont nu kleuren per bestemming: Geel = agrarisch, Groen = bos, Rood = woongebied, Blauw = recreatiegebied en Wit of grijs = zone zonder specifieke gewestplanbestemming. In het linker zijpaneel zie je nu de bestemmingszone van het gewestplan en informatie over aanvullende plannen.

Naast Geopunt zijn er twee andere websites die je kunt raadplegen, waarvan de info recenter is dan Geopunt. Namelijk via open geodata Open geodata: landbouwgebruikspercelen | Landbouw & Visserij (2 voorlopige en 1 definitieve, verrijkte downloads) en Geoloket Geoloket landbouw | Landbouw & Visserij: puntbevragingen op perceelsniveau (real time data).

Mijn perceel ligt in agrarisch gebied: wat zijn hier de spelregels?

Ligt je perceel in agrarisch gebied (geel gekleurd in Geopunt), dan is bosaanplant mogelijk, maar hiervoor heb je wel een vergunning van het college van burgemeester en schepenen (artikel 35bis van het veldwetboek) nodig (Bomen planten: vergunningen en regels | Dienstensite Natuur & Bos) én een advies van het Agentschap Natuur en Bos.

Meer uitleg over of je een bos mag aanplanten, vind je hier: Mag ik zelf bos aanplanten? Hoe doe je dat: bomen planten? | Dienstensite Natuur & Bos.

Mijn perceel ligt niet in agrarisch gebied: wat zijn hier de spelregels?

Ga terug naar Geopunt en vink de volgende kaartlagen aan: Natura 2000 / Speciale Beschermingszone (SBZ), Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN), historisch permanente graslanden (HPG), Gewestplan RUP (Ruimtelijke UitvoeringsPlannen) en Klein LandschapsElement (KLE) of erfgoedelement. Deze kaartlagen kun je intypen in de zoekbalk of vinden via ‘natuur en milieu’ > ‘natuur’. Ligt je perceel in een van bovengenoemde gebieden, dan is de kans aanwezig dat het verboden is om bomen te planten of heb je extra ontheffingen, vergunningen of beoordelingen nodig om je voedselbos te kunnen realiseren. In onderstaande tabel hebben we een overzicht gemaakt van de belangrijkste zones:

Tabel 1. Overzicht van welke zones in Vlaanderen het wel of niet toestaan om bomen te planten met bijbehorende uitleg of voorwaarden en links.

* dit hangt af van de ligging

Hoe zit het met de afstandsregels?

Om bomen en struiken te planten die niet als een bos beschouwd kunnen worden (zie hier voor definitie bos), heb je geen enkele vergunning nodig. Je moet wel rekening houden met de in het burgerlijk wetboek vastgelegde afstandsregels: alles dat hoger wordt dan 2 m moet op minimum 2 m van de perceelsgrenzen, alles dat lager blijf dan 2 m moet op minimum 0,5 m van de perceelsgrens. Tenzij er anders overeengekomen wordt natuurlijk met de buur, maar dan laat je dat wel best notarieel vastleggen (eigenaarswissels indachtig).

Ik wil voedselbosproducten verkopen: wanneer mag dat?

Het is van belang dat je voedselbos niet als bos wordt aangezien volgens het bosdescreet. In het bosdescreet is voedselverkoop in principe niet toegelaten. De volgende vormen van agroforestry zijn expliciet opgenomen als ‘geen bos’ in het bosdescreet: fruitboomgaarden, nieuwe en geregistreerde boslandbouw, korte-omloophout en houtkanten smaller dan 10 m. Als je een voedselbos wilt opstarten, is het aangeraden om ervoor te zorgen dat je aanplant als een van de bovengenoemde vormen kan worden beschouwd. Zie meer info hierover in dit Draaiboek Voedselbossen in de Vlaamse landbouwcontext.

Bij de verkoop van voedselproducten dien je ook rekening te houden met de regels rond voedselveiligheid. Het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) is bevoegd voor voedselveiligheid. Meer info op https://www.favv-afsca.be/professionelen/. Op zoek naar specifieke informatie over uw verplichtingen inzake voedselveiligheid? Als producent vind je info in verband met de Goede Hygiëne Praktijken (GPH’s) via deze link. Als distributeur vind je Quick Start Fiches & AC (autocontrole) gidsen via deze link.

In deze infofiche vind je meer informatie over de regelgeving van de verwerking en vermarkting van fruit en noten.

Vraag ik een landbouwnummer aan als ik een voedselbos opstart?

Het Consortium raadt aan om een landbouwnummer aan te vragen, dit kan bij het Agentschap Landbouw en Zeevisserij: https://lv.vlaanderen.be/bedrijfsvoering/identificatie-wijziging-bedrijfsgegevens/identificatie-en-melding. Daarbij kun je je perceel registreren als een boslandbouwperceel. Dit houdt in dat je op het perceel een teeltcode in de verzamelaanvraag moet aangeven, vb. gemengde fruitteelt, of bessenteelt of permacultuur: https://lv.vlaanderen.be/bedrijfsvoering/verzamelaanvraag-randvoorwaarden/verzamelaanvraag en dat je de opgaande grote bomen registreert als boslandbouwcomponent. Deze registratie geeft dan een grote mate van rechtszekerheid, ook als je zelf niet in aanmerking komt voor subsidie.

Welke steunmaatregelen zijn er voor actieve landbouwers?

Voor actieve landbouwers bestaan er verschillende steunmaatregelen, variërend van ecoregelingen, VLIF-steun, enzovoort. Een interessante steunmaatregel is de Boslandbouwaanplantsubsidie (BLS) en Boslandbouwonderhoudssubsidie (BLO). Hiervoor dien je wel te voldoen aan de subsidievoorwaarden voor boslandbouw: https://www.agroforestryvlaanderen.be/nl/nieuws/boslandbouwsubsidie-voor-aanplant.

Daarnaast kan je als actieve landbouwer een aanvraag indienen om (deels) de kost voor je opleiding of advies terug te krijgen via de kennisportefeuille. In geval van lokale steunmaatregelen dien je te kijken naar de regels van de gemeente waarin je perceel zich bevindt: vaak moet minstens 50% van de eigen producten worden verkocht in de hoevewinkel.

Als actieve landbouwer kun je ook terecht bij de steun voor ‘niet-productieve investeringen’ (bijvoorbeeld bevordering van biodiversiteit) via het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF). Voor voedselbossen is er wel een belangrijk aandachtspunt: voor behoud van VLIF-steun geldt de voorwaarde dat max. 50% van de inkomsten mogen komen van 'inkomsten verbrede landbouw', zoals workshops, rondleidingen en verwerking van eigen producten door derden (bv. confituur en fruitsap). Meer informatie en voorwaarden vind je hier VLIF Niet-productieve investeringen voor milieu- en klimaatdoelen | Landbouw en Zeevisserij.

Welke steunmaatregelen zijn er voor niet-actieve landbouwers?

De meeste steunmaatregelen gaan via het GLB, maar deze zijn echter enkel beschikbaar voor actieve landbouwers. Heb je deze status niet, dan zijn er alternatieven. Aangezien provincies of gemeenten specifieke doelen hebben, kan het zijn dat ze subsidies verstrekken. Neem contact op met de provincie of gemeente waar jouw perceel of percelen in gelegen zijn en vraag na welke lokale subsidies beschikbaar zijn (en van toepassing zijn voor jouw voedselbosproject). Vanuit de VLM kunnen gemeenten, provincies en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden subsidies krijgen voor onder andere het aanplanten of versterken van houtkanten – hiervoor moet je een aanvraag indienen bij de VLM.

In sommige gevallen kan crowdfunding een mogelijke aanvullende financieringsbron vormen, vooral als dit online verspreid is via een eigen website en idealiter ook via sociale media (denk daarbij aan Facebook en Instagram). Hiervoor is het belangrijk dat je website up-to-date is met sfeerplaatjes en -video’s, nuttige informatie (bedrijfsportret, toekomstvisie, wie zijn de boer(inn)en, voedselbosproject, agenda, waar zijn je producten te vinden, links naar je sociale media kanalen etc.) en een pagina voor je crowdfundingactie. Voor crowdfunding is het belangrijk dat je project geloofwaardig en haalbaar is. Communiceer duidelijk je doel (bv. 1.000 euro) en wat je met dit bedrag kunt verwezenlijken (bv. met deze 1.000 euro kunnen we 20 appelbomen aanplanten). Vervolgens kun je, als je het geld bij elkaar hebt verzameld, foto’s of video’s maken en deze op de website plaatsen met een dankwoord gericht aan iedereen die heeft bijgedragen. Daarbij kan een goede website nuttig zijn om bv. vrijwilligers op te roepen om je te komen helpen bij de aanplant en rondleidingen en workshops aan te kondigen. Een voorbeeld van een crowdfundactie kan je hier terugvinden DoeVELLEVoeD: crowdfunding voor een voedselbos in Temse.

Tot slot

In deze FAQtsheet zijn de meest gestelde vragen beknopt samengevat. Wil je meer lezen over de wet- en regelgeving van voedselbossen en agroforestry in Vlaanderen? Dan raden we je deze links aan:

• wetgeving-aanplant-beheer - Agroforestry
• https://www.agroforestryvlaanderen.be/nl/kennisloket/voedselbos?type=information-sheet.

Bevind je je in een specifieke situatie en heb je daarover vragen voor het Consortium Agroforestry Vlaanderen? Contacteer ons dan via mail: info@agroforestryvlaanderen.be. Het is ook mogelijk om direct het Agentschap Landbouw en Zeevisserij te contacteren via mail: info@lv.vlaanderen.be.