Informatiefiche Boomsoortenkeuzetools: hoe gebruik ik deze?

Deze informatiefiche is geschreven door Sarah Carton en is ontwikkeld in het kader van het Interreg-project CAMBIUM. Liever onderstaande tekst lezen in een document? Klik dan op: Boomsoortenkeuzetools: hoe gebruik ik deze?

Introductie

Tegenwoordig worden steeds meer boomsoortenkeuzetools ontwikkeld die je kunnen helpen bij de (voor)selectie van soorten. Ondanks we adviseren om altijd een ervaringsdeskundige in te roepen voor een beoordeling, leggen we in deze fiche uit hoe je met tools een pre-selectie van boomsoorten kunt maken die matcht bij jouw nieuwe agroforestry project. De meeste tools maken gebruik van de stappen van Figuur 1., waarbij elke stap is voorzien van zoekfilters. Op basis van deze zoekfilters, zoals boomkarakteristieken, parameters voor groeiplaatsgeschiktheid en haalbaarheid op vlak van doelen en klimaat, kom je uiteindelijk tot gewenste soorten.

Figuur 1. Algemeen stappenplan voor het kiezen van geschikte soorten (gebasseerd op De Vos et al., 2010).

Toch is niet elke tool hetzelfde, waardoor deze infofiche een aantal interessante boomsoortenkeuzetools samenvat en de belangrijkste verschillen toont. In onderstaande tabel zie je een overzicht van welke tools in deze kennisfiche aan bod komen.

Tabel 1.

Naam tool	Ontwikkelaar of opdrachtgever	Project
DENTRO	ILVO	DIGITAF
Fruitkeuze-Onderstam	Jeroen Rappé en Jorinde Odekerk	VLAIO-project ‘Agroforestry 2025’
AgroforesTreeAdvice	INRAE	DIGITAF
Juiste boom op Juiste plek	Agroforestry Netwerk Nederland	Jade Reforestry, Stichting Regeneratie, het Louis Bolk Instituut en Hogeschool Van Hall Larenstein
Ecopedia Bomenwijzer	Inverde, Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO)	LIFE B4B-project, Interreg V-programma Vlaanderen-Nederland en eco2eco-project
Klimaatbomentool	Provincie Limburg	Klimaatbomen in Limburg
BOBO-tool	Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO)	LIFE B4B-project, Interreg V-programma Vlaanderen-Nederland en eco2eco-project

DENTRO

Binnen de Agroforestry Planner is de gebruiksvriendelijke, interactieve webtool DENTRO ontwikkeld. Deze tool helpt je bij het kiezen van boom- en struiksoorten die passen bij jouw perceel. Het voordeel van deze tool is dat de focus ligt op Vlaanderen, waardoor parameters zoals ‘’goedgekeurd binnen de aanplantsubsidie boslandbouw’’, bekende ziektes in onze contreien, en oorsprong (bv. Vlaams-inheems) van de soort staan. DENTRO heeft naast de tool ook een pagina met ‘’Meer tools’’, waarop elke volgende tool uit deze infofiche staat, zowel Nederlandstalig als Engelstalig. Wil je DENTRO graag gebruiken voor jouw boomsoortenselectie? Klik dan op: Agroforestry DENTRO

Figuur 2. DENTRO

Beschikbare filteropties

Beschikbare filteropties zijn onder andere:

• Afmetingen: boomgrootte, boomhoogte, kroonbreedte
• Standplaats: bodemtype, bodemvocht, bestand tegen bodemverdichting, pH, etc.
• Klimaat: schaduwtolerantie, wind, zoute zeewind, droogte, hitte, overstroming, vroege herfstvorst, extreme wintervorst en late voorjaarsvorst
• Ecologie: inheems, non-invasiviteit
• Uiterlijk: boomtype, kroonvorm
• Gebruik: eetbare vruchten voor de mens
• Dieren: giftig voor paarden, rundvee en schapen
• Biodiversiteit: aantrekkelijk voor bestuivers en vogels
• Eigenschappen: lichtbehoefte, groeisnelheid, N-fixatie, bodemvruchtbaarheidsverbeteraar, bestuiving, snel verterend strooisel, etc.
• Vlaanderen: boslandbouw aanplantsubsidie Vlaanderen, beschikbaarheid plantmateriaal, klimaatscore en ziekterisico

Welke output krijg ik?

Voor alle geselecteerde boomsoorten wordt een samengevat rapport gegenereerd.

Fruitkeuzetool-Onderstam

Met de Fruitkeuzetool-Onderstam krijg je hulp bij het kiezen van fruitbomen en onderstammen. We geven je basisinformatie om opzoek te gaan naar de juiste boom, wat je ervan mag verwachten en welke functies en doelen ze in jouw ontwerp kunnen vervullen. De Excel is opgebouwd uit de volgende onderdelen: 1. Kies je fruitsoort, 2. Bepaal de groeikracht van je boom, en 3. Kies op welke hoogte je de boom wilt laten vertakken.

Figuur 3. Onderstamkeuze-Fruitbomen

Beschikbare filteropties

Beschikbare filteropties zijn onder andere:

• Afmetingen: boomgrootte, boomhoogte, kroonbreedte
• Standplaats: bodemtype, bodemvocht, bestand tegen bodemverdichting, etc.
• Ecologie: lichtbehoefte, groeisnelheid, inheems, snel verterend strooisel
• Uiterlijk: boomtype
• Gebruik: eetbare vruchten voor de mens.

Meer informatie

• Fruitkeuzetool-Onderstammen is een tool gebouwd in Excel.
• Wil je Onderstamkeuze Fruitbomen graag gebruiken voor het kiezen van fruitbomen en onderstammen? Klik dan op: Onderstamkeuze - Agroforestry

Welke output krijg ik?

In de Excel wordt per fruitboom een keuzepad gegenereerd die je kan helpen bij het kiezen van de juiste onderstam.

AgroforesTreeAdvice

De tool AgroforesTreeAdvice is een platform waar verschillende boomsoortenkeuze zijn gehuisd, zowel DENTRO als andere tools uit het buitenland. Daarmee is AgroforesTreeAdvice een raamwerk voor de selectie van boomsoorten in agroforestry. AgroforesTreeAdvice stelt gebruikers in staat om lokale parameters in te voeren, zoals bodemtype, klimaat, biotische factoren en beperkingen op bedrijfsniveau of sociaaleconomische beperkingen, naast productiedoelen (bijv. hout, fruit) en ecosysteemdienstdoelstellingen (bijv. bodembescherming, koolstofopslag). Op dit moment is AgroforesTreeAdvice nog in ontwikkeling, maar het is de bedoeling dat de interface in de toekomst nog gebruiksvriendelijker wordt gemaakt. Een voordeel is dat deze tool in verschillende talen beschikbaar is, waaronder in het Nederlands.

Figuur 4. AgroforesTreeAdvice

Beschikbare filteropties

Beschikbare filteropties zijn onder andere:

• DENTRO:
  • Perceelsinfo: bodemtype, bodemvochtigheid, bodem-pH, klimaatexremen, lichtbehoefte
  • Doelen: dierlijke productie, hout, biodiversiteit, schaduw, biomassa, vruchten en noten, windbreak, bodemvruchtbaarheid
• Shade tree advice:
  • Perceelsinfo: regio, neerslag, hoogte
  • Doelen: voorzieningen (eten, fruit, medicinaal, …), regulatie van bodemkwaliteit (bodemvocht, bodemvruchtbaarheid, nutriënten, erosiecontrole), regulatie biotische omgeving (biodiversiteit, plaag/onkruid/ziektebeheersing), regulatie van microklimaat (microklimaat, windbreak, schaduw, bescherming tegen koude/hagel/hitte), regulatie boom-gewasinteracties (weinig competitie, coffee en cacao levensduur/productiviteit/kwaliteit) en andere criteria (lokaal, makkelijk te snoeien, laag risico op vallende takken, schaduw voor arbeiders en snelle groei)
• Deciduous:
  • Perceelsinfo: risico op late vorst, irrigatie, hydromorf, beschikbare werknemers, droogterisico, bodemdiepte, actieve kalk.
  • Doelen: gewenste boomhoogte en fruitsoorten.
• SCSM:
  • Perceelsinfo: temperatuur, neerslag
  • Doelen voedsel, kruiden, hout, voeder, biomassa, schaduw, stikstof, vezels, medicinaal, olie, gom), planttype (boom, struik, bamboe, …), planthoogte en levensverwachting.
• Czech tree selection tool:
  • Perceelsinfo: wetgeving, hoogteligging, bodemvereisten (waterregime, vruchtbaarheid), uitloop bladeren, bloeimaand, klimaat en lichtbehoefte
  • Doelen: vruchtproductie, houtproductie, voederboom, sierplant, habitat, groeisnelheid, houtgebruik (o.a. kunst, decoratie, brandhout, meubelhout, etc.) en voedselgebruik (imkerij, cider, eetbare vruchten/jonge bladeren, honing, jam, etc.).
• Juiste boom op juiste plek:
  • Perceelsinfo: bodemtype, hoogte grondwaterspiegel, droogtestress, waterstress, slechte bodemkwaliteit, compacte bodem, invasiviteit, beperkingen van de teelt op veen
  • Doelen: voedselproductie (doorsnee en speciale soorten), systeemondersteunende soorten, houtproductie, voederhaag
• GoÖko:
  • Perceelsinfo: lichtbehoefte, lichtindex, habitat houtachtigen, type vegetatie in
• Finse boomgeschiktheid
• UK guide:
  • Afmetingen: boomgrootte, boomhoogte, kroonbreedte
  • Standplaats: bodemtype, bodemvocht, bestand tegen bodemverdichting, etc.
  • Ecologie: lichtbehoefte, groeisnelheid, inheems, snel verterend strooisel
  • Uiterlijk: boomtype
  • Gebruik: eetbare vruchten voor de mens

Welke output krijg ik?

Binnen AgroforesTreeAdvice kun je verschillende tools aanklikken, maar elke tool geeft dezelfde output, namelijk een kleurrijke grafiek die een ecologische en geschiktheidsscore geeft.

Meer informatie

• Wil je de tool gebruiken? Klik dan op: AgroforesTreeAdvice
• Wil je de wetenschappelijke publicatie lezen over AgroforesTreeAdvice? Klik dan op: AgroforesTreeAdvice: a decision support tool combining heterogeneous knowledge resources for tree species selection in agroforestry systems | Agroforestry Systems

Juiste boom op juiste plek

“Juiste boom op juiste plek” is een boomsoortenkeuzetool die vertrekt van verschillende bodemtypes en grondwaterstanden. Als gebruiker kun je in deze interactieve tool specifieke bodemtypes en grondwaterstanden invoeren, alsook economische doelen. Vervolgens toont de tool een selectie van de meest geschikte soorten op basis van jouw selectiecriteria. Deze tool is in opdracht van het Agroforestry Netwerk Nederland ontwikkeld door Jade Reforestry, Stichting Regeneratie, het Louis Bolk Instituut en Hogeschool Van Hall Larenstein. De ontwikkelaars geven aan dat het belangrijk is om de keuze van soorten voorafgaand aan implementatie te bespreken met een specialist uit jouw regio. Wil je de tool gebruiken en de bijbehorende factsheets lezen? Klik dan op: De Juiste Boom op de Juiste Plek - Agroforestry Kennisbank

Figuur 5. Juiste Boom op Juiste Plek

Beschikbare filteropties

Beschikbare filteropties zijn onder andere:

• Bodemtype: zand, klei, veen, zavel en leem
• Grondwaterstand: hoog, stabiel, fluctuerend, laag
• Beoogd economisch gebruik: voederbron, fruit- en houtproductie
• Soorten: specifieke boom- en struiksoorten

Welke output krijg ik?

• Een Excel-bestand met een lijst van geschikte boom- en struiksoorten, gerangschikt op geschiktheid voor de opgegeven locatiekenmerken.
• Aanbevelingen voor aanvullende maatregelen per soort.

Ecopedia bomenwijzer

De Bomenwijzer op Ecopedia is een interactieve zoekmodule die je toelaat om op een visuele manier boomsoorten te ontdekken. Je kunt boomsoorten selecteren op basis van specifieke kenmerken en standplaatsfactoren, maar ook een zoekwoord invoeren of gebruikmaken van filters zoals boomhoogte, bodemtype, lichtbehoefte of ecologische kenmerken om de resultaten te verfijnen. De zoekresultaten worden zo weergegeven dat je snel een overzicht krijgt van de bomen die aan de gekozen voorwaarden voldoen. De Bomenwijzer is gekoppeld aan het bredere kennisplatform Ecopedia dat regelmatig wordt geactualiseerd. Wil je de tool gebruiken? Klik dan op: Bomenwijzer | Ecopedia

Figuur 5. Ecopedia Bomenwijzer

Beschikbare filteropties

Beschikbare filteropties zijn onder andere:

• Afmetingen: boomgrootte, boomhoogte, kroonbreedte
• Standplaats: bodemtype, bodemvocht, bestand tegen bodemverdichting, bestand tegen strooizout
• Ecologie: lichtbehoefte, groeisnelheid, inheems, bosboom, snel verterend strooisel
• Uiterlijk: boomtype, bladeren, herfstkleur, eetbare vruchten voor de mens, bloemen met sierwaarde

Welke output krijg ik?

• Een lijst van boomsoorten die voldoen aan de geselecteerde criteria
• Info over o.a. beheer, verspreiding, standplaats, relaties met andere soorten, cursussen en boeken.

Klimaatbomen tool

De Klimaatbomentool van de provincie Limburg (Vlaanderen) helpt lokale besturen en burgers bij het selecteren van klimaatbestendige bomen, zowel voor verschillende openbare als private ruimte. De focus ligt op bomen die goed bestand zijn tegen klimaateffecten, zoals droogte, hitte en vorst. De geselecteerde soorten zijn beoordeeld door een expertengroep op basis van wetenschappelijke bronnen. Er is een sterke link met het Limburgse beleid rond klimaatrobuust groen in steden en dorpen, waardoor de interface zo eenvoudig mogelijk en gericht is op praktische toepassingen. Wil je de tool gebruiken? Klik dan op: Alle klimaatbomen in onze databank | Klimaatbomen in Limburg

Figuur 6. Klimaatbomentool

Beschikbare filteropties

Beschikbare filteropties zijn onder andere:

• Standplaatskenmerken: bodemtype, verharding rond boom, schaduw/zon, gevoelig aan water, gevoelig voor strooizout
• Klimaatbestendigheid: droogte, hitte
• Afmetingen: boomhoogte, kroonbreedte
• Uiterlijk: kroonvorm, kroondensiteit, opvallende bloemen/bladkleur/herfstkleur, doornen, gevoelig voor bladluizen

Welke output krijg ik?

• Een lijst van boomsoorten die voldoen aan de geselecteerde criteria
• Info over o.a. standplaatscriteria, klimaat, boomkenmerken, opmerkingen en tips bij aanplant

BOBO tool

BOBO staat voor Bodemgeschiktheid van Bomen en struiken in Vlaanderen. Het is een online expertsysteem dat per perceel in Vlaanderen geschikte inheemse boom- en struiksoorten aanbeveelt op basis van bodemkenmerken. Met de BOBO-tool kun je een gebied selecteren, waarna je vervolgens een perceel kunt aanduiden. Zodra je een perceel aanduid, krijg je automatisch gegevens over de textuur, drainage, profiel, substraat en bodemtype. Vervolgens zie je een lijst van soorten die, net zoals bij DENTRO, als zeer geschikt, geschikt, matig geschikt, weinig geschikt en niet geschikt worden gerangschikt. BOBO+ is bedoeld voor iedereen die wil bebossen of een houtkant wil aanleggen met ecologisch verantwoorde, standplaatsgeschikte soorten. Meer informatie over de tool kun je hier terugvinden: BOBO+.

Figuur 7. BOBO-tool

Beschikbare filteropties

Beschikbare filteropties zijn onder andere:

• Bodemtextuur: zand, lemig zand, licht zandleem, zandleem, leem, klei, zware klei, stenige gronden, veen en duinen
• Drainage: (zeer of matig) droge gronden, (matig, zeer of uiterst) natte gronden (met relatief hoge ligging)
• Profiel: uitgeloogde bodems, bruine bodems, fossiele verweringsbodems, etc.
• Substraat: schiefer, grint of stenig, smektiet, leem, etc.
• Variante moedermateriaal: diverse bijmengingen
• Variante profielontwikkeling: diverse horizont
• pH-H2O: waarde <3.5 tot en met 8.0 - < 8.5
• Trofie: zeer arm, arm, matig, rijk, zeer rijk
• Ecodistrict: een keuzelijst van verschillende Vlaamse ecodistricten
• Landschapselement: haag, struweel, houtkant, bos

Welke output krijg ik?

• Informatie over het geselecteerde perceel en soorten die daarbij matchen.
• De matchende soorten worden als lijst weergeven incl. links naar Ecopedia voor meer soortspecifieke info.

Samengevat

De vijf tools die in deze infofiche zijn toegelicht, hebben dus elk hun verschillen op vlak van filteropties, doelgroep, functies, look & feel, enzovoort. In onderstaande tabel proberen we de belangrijkste verschillen samen te vatten:

Tabel 2. Overzicht van de belangrijkste verschillen tussen de boomsoortenkeuzetools

Ontwikkeld voor	DENTRO	Fruitkeuze-Onderstam	AgroforesTreeAdvice	JBOJP	Bomenwijzer	Klimaatbomen	BOBO
Landbouwers	Ja	Ja	Ja	Ja
Landbouwadviseurs	Ja	Ja	Ja	Ja
Gemeenten	Ja
Groendiensten	Ja
Beheerders van natuur- en bosgebieden	Ja	Ja
Ontwerpers	Ja	Ja
Docenten en studenten	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Onderzoekers	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Mensen die bomen willen planten (in de tuin)	Ja

Tabel 3. Overzicht van filteropties voor elke boomsoortenkeuzetool

Parameters van de boomsoorten	DENTRO	Fruitkeuze-Onderstam	AgroforesTreeAdvice	JBOJP	Bomenwijzer	Klimaatbomen	BOBO
Afmetingen	Ja	Ja	Ja	Ja
Karakteristieken	Ja	Ja
Standplaats	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Klimaat	Ja	Ja	Ja
Ecologie	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Uiterlijk	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Gebruik	Ja	Ja	Ja	Ja
Toepassing met dieren	Ja	Ja
Biodiversiteit	Ja	Ja

Op de volgende pagina kun je ook een beslisboom bekijken die de belangrijkste doelen en/of zoekopdrachten worden de belangrijkste denkstappen op een rij gezet om je op weg te helpen bij het kiezen van een juiste tool.

Figuur 8. Beslisboom voor het kiezen van de geschikte boomsoortenkeuzetool op basis van de wensen van de gebruiker. Het is mogelijk om elke tool te raadplegen, maar de gebruiksvriendelijkheid kan verschillen.

Tot slot

We hebben slechts een aantal boomsoortenkeuzetools samengevat, maar online zijn er nog meer boomsoortenkeuzetools te vinden. Regelmatig vind je op de website van boomkwekerijen ook een boomsoortenkeuzetool die van pas komen. Toch ligt daar de nadruk eerder op esthetiek (denk bv. aan bladkleur) dan op de combinatie met landbouw. Houd dus goed in de gaten dat je een tool kiest die past bij jouw uitgangssituatie. Een boom die groeit in een tuin voldoet meestal niet aan dezelfde eisen (bv. bloemen met sierwaarde) als een boom die groeit op akkerland (bv. hoge productiviteit).

Nauwkeurigheid

Ligt je landbouwbedrijf in Vlaanderen of Nederland? Let daarbij op dat je een tool kiest met data uit het eigen land of andere landen met een gelijkaardig klimaat, zodat de resultaten nauwkeuriger zijn voor jouw uitgangssituatie. Daarbij is het raadzaam om de disclaimer te lezen van de tools die je gebruikt én om altijd extra navraag te doen over jouw (finale) soortenlijst bij agroforestry experts en de (lokale) boomkweker. Daarnaast is het verstandig om diezelfde experts te vragen naar hun ervaring met (specifieke) fruit- en notenrassen of populierenklonen, zodat je enerzijds rekening kan houden met eventuele plagen en ziekten en anderzijds jouw doelstellingen kan behalen.

Referenties

• Boomsoortenkeuzetools: hoe gebruik ik deze? (document)
  
• Boomsoortenselectie: waarmee rekening houden? - Agroforestry
• Agroforestry DENTRO
• Onderstamkeuze - Agroforestry
• AgroforesTreeAdvice
• AgroforesTreeAdvice: a decision support tool combining heterogeneous knowledge resources for tree species selection in agroforestry systems | Agroforestry Systems
• De Juiste Boom op de Juiste Plek - Agroforestry Kennisbank
• Alle klimaatbomen in onze databank | Klimaatbomen in Limburg
• BOBO+